“ფიქრთა ჯაჭვს” ვეძახი ხოლმე და ზოგჯერ ვხუმრობ, რომ შესაძლოა ფიქრი, მაგალითად – პოლიტიკურ სისტემებზე დაიწყოთ და ბოლოს ჯაჭვი – აქლემით დაასრულოთ. ეს მართლაც ასეა. ობიექტივაციის პროცესში, როცა მექანიკურ მოქმედებებს ვწყვეტთ და რაღაცაზე ვჩერდებით, ვფოკუსირდებით, უამრავი რამ ცნობიერდება და შესაძლოა, დასასრულს აღარც კი გვახსოვდეს, თავდაპირველად რამ გვაიძულა შეჩერება.
თუმცა, ამ შემთხვევაში მახსოვს.
ვიღაცამ თქვა, რომ წელსაც და შარშანაც კანის კინოფესტივალზე აზიურმა ფილმმა გაიმარჯვა. მართალია, ამ ორიდან არცერთი, მაგრამ იმ წუთას ჩენ-დონ ლის ალმოდებული გამახსენდა, რომელიც შარშანდელ ფილმებში ჩემი ფავორიტი იყო. მერე კი იმაზე დავიწყე ფიქრი, რომ აზიურ და დასავლურ კინოში გმირები – თუნდაც მიზეზი ერთნაირი იყოს – ყოველთვის სხვადასხვანაირად იტანჯებიან (ვგულისხმობ ტანჯვას, როგორც მდგომარეობას, პროცესს).
აზიაში ტანჯვა უფრო ჩუმია და თუნდაც დესტრუქციული ქმედებით დასრულდეს, პროცესში მეტი ნებისყოფა და მიმღებლობა ვლინდება. (და ჯაჭვის შემდეგი ფიქრიც ისაა, რომ ამის მიზეზი კულტურა და კულტურული თავისებურებებია.)
რადგან ჰო, კოლექტივისტურ კულტურებში მიღებულია ემოციების კონტროლი და არა – გამოხატვა, განსხვავებით ინდივიდუალისტური კულტურებისგან, რომლებიც ამ მხრივ გაცილებით თავისუფალნი არიან.
მახსოვს, ადრე ექსპერიმენტებზე წავიკითხე, რომლებიც კულტურებს შორის განსხვავებებს იკვლევდა და რომლებმაც გააბათილა მოსაზრება, თითქოს აზიური კულტურის წარმომადგენლები ნაკლებად განიცდიდნენ. განსხვავება სწორედ – გამოხატვაშია. როგორც უკვე ვთქვი – აზიაში ტანჯვა უფრო ჩუმია (და ეს კარგად ჩანს თუნდაც ალმოდებულში, ჯონ-სუს შემთხვევაში).
იმავე ექსპერიმენტების კითხვისას ერთმა ფაქტმა გამაოცა – თუ ადრე თვითმკვლელობის სტატისტიკა კოლექტივისტურ კულტურებში მეტი იყო, ეს მაჩვენებელი ბოლო წლებში თითქმის გათანაბრდა, რის მიზეზადაც საკმაოდ ბუნდოვანი თეორიები გახლდათ მოყვანილი.
მერე დავფიქრდი: თუ ერთი მხრივ, ჩახშობილ ემოციებს მიჰყავს ადამიანი თვითდესტრუქციის უკიდურეს გამოვლინებამდე, მაშინ რა იწვევს იმავე გამოვლინებას, როცა ადამიანი ამ კუთხით უფრო თავისუფალია და კულტურული ნორმებიც გაცილებით ნაკლებად ზღუდავს მის ინსტინქტებსა და სურვილებს?
ჩემი ფიქრები ერთი სიტყვის გარშემო ფოკუსირდა:
მარტოობა.
ინდივიდუალისტურმა კულტურებმა, რომლებმაც ცენტრში ინდივიდი და მისი თავისუფლება, “მე”-ზე კონცენტრირება დააყენა, თავისთავად დააყენა მისი მარტოობაც. შესაძლოა, სწორედ ესაა მთავარი თუ არა, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიზეზი მაინც, რის გამოც ფსიქიკური აშლილობების რიცხვი დღესდღეობით გაცილებით მაღალია.
მაგრამ ასე რა გამოდის, რომ ჯონ-სუ ნაკლებად მარტოსულია, ვიდრე, მაგალითად, კრისტიანი კვადრატიდან? და იქნებ სხვაობა მარტოობისადმი დამოკიდებულებასა და არა მარტოობის ხარისხშია? იქნებ მთავარი განსხვავება – სიჩუმეშია?
რადგან დაუვიწყარია კადრი, როცა ჯონ-სუ ღამით მინდორში გარბის და ცაზე ჩიტების გუნდი გადაიფრენს.
ჰოდა, რა ვიცი.
